Hozirgi kunda alkogolli mahsulotlar ishlab chiqaruvchi korxonalar tomonidan Rossiyada ishlab chiqarilayotgan BAU-A markali yog'och ko'mirlarini (adsirbent) import sifatida sotib olishmoqda. Asosiy maqsad shuki, adsorbentlarni mahalliy daraxtlar asosida ishlab chiqarish texnologiyasini yaratish. 

Loyihaning Umumiy Maqsadi:

Alkogolli mahsulotlar ishlab chiqarishda suv-spirtli eritmalarni tozalash jarayonida ishlatiladigan BAU-A markali yog'och ko‘mirlar (adsorbentlar) o‘rnini bosuvchi mahalliy daraxtlar asosida adsorbentlar ishlab chiqarish texnologiyasini yaratish. Bu loyiha yordamida xorijdan import qilinayotgan mahsulotlarning o‘rnini bosuvchi mahalliy, ekologik toza va arzonroq yechim ishlab chiqish maqsad qilingan.

Asosiy Maqsadlar:

1. Import o‘rnini bosish: Rossiyadan olib kelinayotgan BAU-A markali yog'och ko‘mirlarini mahalliy xom ashyolar bilan almashtirish.
2. Mahalliy texnologiya yaratish: Mahalliy daraxt turlaridan sifatli adsorbent ishlab chiqarish texnologiyasini ishlab chiqish.
3. Ekologik va iqtisodiy samaradorlik: Mahalliy daraxtlardan tayyorlanadigan adsorbentlar ekologik toza bo‘lishi va mahalliy iqtisodiyotni qo‘llab-quvvatlashi.

Adsorbentlar haqida Ma'lumot:

BAU-A markali yog‘och ko‘mir — yog‘ochdan tayyorlangan yuqori darajadagi faollashtirilgan uglerod adsorbenti bo‘lib, u suv-spirtli eritmalarni filtratsiya va tozalashda keng qo‘llaniladi. Ushbu materialning yuqori adsorbtsiya qobiliyati bor, ya’ni o‘zida zararli moddalar va aralashmalarni tutib qoladi.

Mahalliy daraxt turlaridan ishlab chiqarilgan adsorbentlar xuddi shunday xususiyatlarga ega bo‘lishi uchun texnologik jarayonni o‘rganish va optimallashtirish muhimdir.

Texnologik Jarayonlar:

Mahalliy daraxtlar asosida adsorbentlar ishlab chiqarish quyidagi bosqichlardan iborat:

1. Daraxt tanlash:

   • Mahalliy daraxt turlari (masalan, qayin, terak, yong‘oq, eman) tahlil qilinadi va adsorbent sifatida ishlatish uchun eng samarali turlari aniqlanadi.

2. Uglerodizatsiya jarayoni:

   • Tanlangan daraxt materiallari yuqori haroratda piroliz (kislorodsiz yonish) jarayonidan o‘tkaziladi, bunda ular uglerodga aylanadi va ko‘mirga aylantiriladi.

3. Faollashtirish jarayoni:

   • Uglerodlangan materialni faollashtirish uchun fizik yoki kimyoviy usullar qo‘llaniladi. Bu jarayon adsorbentning mikrog‘ovakli tuzilmasini yaratishga imkon beradi, bu esa uni samarali tozalash xususiyatlariga ega qiladi.

4. Adsorbentning sinovi va sifat nazorati:

   • Ishlab chiqarilgan adsorbentlarning adsorbtsiya qobiliyati (masalan, spirtli eritmalardan zararli aralashmalarni o‘zida tutish xususiyati) sinovdan o‘tkaziladi.
   • Qiyosiy tahlil orqali mahalliy adsorbentlarning BAU-A ko‘mirlariga nisbatan samaradorligi baholanadi.

Mahalliy Adsorbentlar Ishlab Chiqarishning Afzalliklari:

1. Xarajatlarni kamaytirish:
   • Import qilinadigan BAU-A markali adsorbentlar o‘rniga mahalliy xomashyodan foydalanish orqali ishlab chiqarish xarajatlari kamayadi.
2. Mahalliy resurslarni samarali foydalanish:
   • Mahalliy daraxt turlaridan tayyorlangan adsorbentlar iqtisodiy jihatdan foydali bo‘lib, milliy resurslarni samarali ishlatish imkonini beradi.
3. Ekologik tozaligi:
   • Yog‘och asosida ishlab chiqarilgan adsorbentlar tabiiy, qayta ishlanishi mumkin va ekologik zarar keltirmaydi.
4. Texnologik moslashuvchanlik:
   • Mahalliy daraxt turlarining boyligi va xilma-xilligi turli texnologik jarayonlarga moslashuvchanlik yaratadi, bu esa turli-tuman ishlab chiqarish talablariga mos keladigan adsorbentlarni ishlab chiqarishga imkon beradi.

Loyihaning Ilmiy Asoslari:

1. Adsorbtsion qobiliyat tahlili: Mahalliy daraxtlardan olingan adsorbentlar BAU-A markasi bilan qiyoslanadi. Adsorbtsion xususiyatlar (g‘ovaklilik, o‘lchami, yuzasi) tahlil qilinadi.

2. Piroliz va faollashtirish jarayonlarini optimallashtirish: Piroliz harorati va sharoitlari, faollashtirish usullari (kimyoviy yoki fizik usul) sinovdan o‘tkaziladi va eng samarali yo‘nalishlar tanlanadi.

3. Suv-spirtli eritmalarni tozalash samaradorligi: Adsorbentning zararli moddalar va aralashmalarni o‘zida tutib qolish qobiliyati maxsus testlar orqali baholanadi.

Texnologik Bosqichlar:

1. Ilmiy tadqiqot:

   • Mahalliy daraxt turlaridan adsorbent ishlab chiqarish uchun texnologik jarayonni o‘rganish va rivojlantirish.

2. Pilot loyiha:

   • Mahalliy darajada ishlab chiqariladigan adsorbentlarning kichik hajmdagi sinovdan o‘tkazilishi va spirtli ichimliklar ishlab chiqaruvchi zavodlarda qo‘llanishi.

3. Ishlab chiqarishni kengaytirish:

   • Pilot loyihadan olingan natijalar asosida adsorbentlarning ommaviy ishlab chiqarilishini yo‘lga qo‘yish.

Kutilayotgan Natijalar:

1. Mahalliy daraxtlardan yuqori sifatli adsorbentlar ishlab chiqarish texnologiyasi ishlab chiqiladi.
2. Import qilinadigan mahsulotlarning o‘rnini bosuvchi samarali texnologiya joriy etiladi, bu esa iqtisodiy jihatdan katta tejash imkonini beradi.
3. Suv-spirtli eritmalarni tozalash jarayonlari uchun samarali va ekologik toza adsorbentlar ishlab chiqariladi.
4. Milliy iqtisodiyotni rivojlantirish: Mahalliy daraxt resurslarini samarali ishlatish orqali milliy iqtisodiyotni qo‘llab-quvvatlash.

Xulosa: Bu loyiha suv-spirtli eritmalarni tozalashda ishlatiladigan adsorbentlarni mahalliy daraxt turlaridan ishlab chiqarish orqali iqtisodiy samaradorlikni oshiradi va ekologik jihatdan toza texnologiyalarni rivojlantiradi. Shu bilan birga, alkogolli mahsulotlar ishlab chiqaruvchilar uchun arzonroq, mahalliy alternativalarni taqdim etadi.

TOSHKENT KIMYO - TEXNOLOGIYA INSTITUTI

Toshkent sh., 100011, Navoiy ko‘chasi, 32

• info@tkti.uz
• +998712447921